بررسى و تحلیلى بر آثار، تاریخ و تبار بیهقی

متن مرجع کتاب حاضر تنها تاریخ بیهقى نیست، که کتب و آثار مطرح یا کمتر شناخته شده‏اى، در ایران است که صاحب نظرند؛ چون آنقدر کتب تکرارى در قالب "درآمدى بر..."، "دیباچه ای"، "گذرى بر..."، "خلاصه‏اى از..." و غیره داشته‏ایم که بر این باوریم که وقت آن رسیده از این مراحل ابتدا به ساکن، گذر کنیم و به مراحل تجزیه و تحلیل این آثار و نقد و بسط شان برسیم. از این روى، در این اثر، نوشتار برخى از کتب مطرحى که درباره تاریخ بیهقى تاکنون نگاشته شده و داراى نکات قابل طرح و بحث است، عینا آورده مى‏شود تا هر چه بیشتر مستند باشد و از اتهام تأویل شخصى نگارنده به دور بماند و بدنبال شان تجزیه و تحلیل انتهایی در ذهن خواننده معنادار بنشیند و نتیجه گیری‏هاى مبتنى بر آن قابل دفاع گردد. از سویى دیگر، این آثار مستند نیز بنا بر دلایل مختلف در کشورمان کمتر شناخته شده است. آثار گمشده تاریخ بیهقى که سعید نفیسى گرد آورده و مدعى است که بنا بر شباهت زبان و اندیشه و غیره، باید بخشى مفقود شده از تاریخ بیهقى باشد، پس از انقلاب تجدید چاپ نشده است و متنى است بکر و کمتر شناخته شده و البته قابل طرح و بحث. اثر نیمه تمام احسان طبرى با عنوان "ابوالفضل بیهقی و جامعه غزنوی" که پس از مرگ‏اش گردآورى و در آلمان منتشر شده است، حتى بسیارى از اساتید دانشگاه‏هاى ایران از وجودش بى‏اطلاع اند، چه رسد که آن را خوانده یا بررسى و نقد کرده باشند. کتاب "متن در غیاب استعاره" از سینا جهاندیده که موضوعات جدیدى را در حوزه ادبیات و زبان با نثرى زیبا درباره تاریخ بیهقى به رشته تحریر در مى‏آورد، به سبب چاپ در شهرستان رشت و پخش ضعیف، چندان توسط اصحاب قلم شناخته شده نیست که در این مجموعه عرضه مى‏شود و برای بخش ادبیات و زبان از اثر معروف ملک الشعرای بهار نیز بسیار بهره بردیم و باید بدان افزود اساتیدی را که مقالات، تحقیقات و تألیفات و تصحیحات شان در این اثر ذکر شده و بر غلظت و قوت آن افزوده است. علاوه بر آن، گفتمانی که حاصل کنگره و میزگردهایی بوده است؛ به ویژه مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت بیهقى در پیش از انقلاب که به طبع رسید، و همچنین، میزگردی که با حضور اساتید و بیهقی پژوهان بعد از انقلاب برگزار شد و در نشریات متعدد، از جمله "کتاب ماه" انعکاس داشت. کتاب زندگى زمانه و کارنامه بیهقى، اثر مریلین والدمن، نتیجه پرسش‏هاى بنیادین درباره تاریخ و تاریخنگارى است؛ به طورى که اذعان مى‏کنند که واقعیت و حقیقت تاریخى که قابل استناد در یک تاریخنگارى باشد، اساسا وجود ندارد و هر روایت تاریخ به هر میزان به اصطلاح مستند، خود واقعه‏اى تاریخى است. این فرضیه که به کنش گفتارى موسوم است، روایات تاریخى را اساسا در حوزه علم نمى‏بیند، بلکه آن را در گستره نقد ادبى قرار مى‏دهد. بدین ترتیب که هر روایت تاریخى، همچون هر جمله‏اى، به تناسب جایگاه آن در یک متن نوشتارى، در یک هاله معنایى فرو مى‏رود و مى‏تواند در هر بار خوانش، معناى متفاوتى یابد. در اینجا والدمن تاریخ بیهقى را که توسط محققان، بسیار روایى و مستند، دقیق و امانتدار به وقایع تاریخى و تطابق کلام و اندیشه زبانزد بوده و بسیار مورد توجه تاریخنگاران سنتى است، به بازکاوى و تحلیل مى‏نشیند، و البته برای ادبیات تحقیق نیز از آن اثر استفاده نمودیم.